عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي

يكي از عمده مشكلات بهداشتي در جهان ، مسأله خودكشي است. خودكشي در واقع عملي عمدي كه به علت نااميدي توسط خود فرد باعث مرگ مي شود. مسأله خودکشی را نباید تنها یک مشکل پزشکی یا روان‌پزشکی در نظر گرفت  بلكه ابعاد گوناگوني دارد. خودکشی در واقع نشان‌دهنده‌ی تنگناهای دنیا و فرار از زندگی و ناتوانی در رویارویی با بحران‌های شدید زندگی است.  لذا شناخت عوامل مؤثردر خودكشي و پيشگيري از آن از مهمترين مسائل روز دنياست. بهتر است بدانيد كه خودكشي متأسفانه در بيشتر رده هاي سني از جمله نوجوانان، جوانان و سالمندان مشهود است سالانه بيش از 800،000 نفر در اثر خودكشي جان خود را از دست مي دهند. خودكشي دهمين مسأله مطرح در جهان است. خودكشي در بين مردان سه تا چهار برابر زنان اتفاق مي افتد  و اين اهميت مسأله را دوچندان مي كند.

تصوير1- عوامل مؤثر در پيشگيري ازخودكشي

 عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي بسته به سن، قوميت مي تواند مركب از  عوامل فردی از جمله اختلالات رواني، مسائل اجتماعي، خانوادگي، اقتصادي و اعتقادات مذهبي افراد مختلف مي باشد. مي توان ريشه همه عوامل خودكشي را در افسردگي، اختلالات رواني دانست كه ناشي از شرايط و مسائل اجتماعي، خانوادگي، اقتصادي است.  عوامل خطر آفرين خودكشي را در يك تقسيم بندي ديگر مي توان اينگونه عنوان كرد:

·        سابقه خانوادگی خودکشی

·        سابقه خانوادگی بدرفتاری کودک

·        اقدام به خودکشی قبلی

·        سابقه اختلالات روانی ، به ویژه افسردگی بالینی

·        سابقه سوء مصرف الکل و مواد مخدر

·        احساس ناامیدی

·        تمایلات پرخاشگری

·        اعتقادات فرهنگی و مذهبی (به عنوان مثال ، اعتقاد به اینكه خودكشی حل اصیل معضل شخصی است.)

·        اپیدمی های محلی خودکشی

·        انزوا، احساس قطع شدن از افراد دیگر

·        موانع دسترسی به درمان بهداشت روان

·        ضرر (رابطه ای ، اجتماعی ، شغلی یا مالی)

·        بیماری جسمی

·        دسترسی آسان به روشهای کشنده

·        عدم تمایل به کمک گرفتن به دلیل آسيب  سلامت روان و اختلالات روحي  در كنار سوء  مصرف مواد یا افکار خودکشی پیوسته است.

بايد بدانيد در پيشگيري از خودكشي ما به تلاش و ياري سازمان ها، دولت ها، مراكز بهداشت رواني، اتحاديه ها، متخصص، شهروندان و هر شخصي  نيازمند هستيم. روش هاي پيشگيري از خودكشي به دو شيوه مستقيم و غير مستقيم تقسيم مي شود. مي توان شيوه هاي غير مستقيم را از عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي دانست.

در شيوه غير مستقيم مي توان به موارد ذيل اشاره كرد:

·        دسترسي آسان به راه هاي درمان باليني و درمان نشانه هاي رواني از جمله افسردگي و بهبود مقابله با بحران در افرادي كه به شدت به فكر خودكشي مي باشند. گاهی اوقات وضعيت فرد به گونه است كه فقط با استفاده از دارو مي تواند درمان شود. در موارد اين چنيني با تشخيص پزشك و رواشناس داروهايي براي كنترل وضعيت خلقي و عملكرد مغز فرد تجويز مي شود و فرد به همراه دارو درماني بايد به صور مداوم و منظم زير نظر پزشك معالج باشد تا ضمن كنترل وضعيت رواني او از احتمال خودكشي فرد جلوگيري شود.

·        حمايت خانواده و جامعه: هرکسي در زندگی به افرادی نیاز دارد که او را دوست داشته باشند و به او اهمیت دهند. داشتن خانواده مهربان و دلسوز، داشتن دوستان فداکار و صمیمی و داشتن یک رابطه عاشقانه کامل و لذت بخش، همه و همه به فرد مستعد، انگیزه ادامه زندگی، حتی در شرایط سخت را مي دهد. بسیاری از خانواده ها با وجود نشانه های خودکشی به آن اهمیت نداده و تنها پس از ارتکاب آن به فکر درمان و حل مسئله می‌افتند. حتی اگر فرد از خودکشی جان سالم به در ببرد آسیب‌های جبران ناپذیری به جسم خود ممکن است وارد کرده باشد. بنابراین پیشگیری از خودکشی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

·        حمايت هاي مداوم پزشكي و بهداشت روان:  در صورتي كه  هر كدام از عوارض اختلالات روانی، به خصوص افسردگی را مشاهده كرديد حتما به روانشناس مراجعه کنید. شاید فکر کنید که این رفتارها نشانه بلوغ یا نشانه جلب توجه است، اما بهتر است بدانيد  نشانه  عدم آگاهي و توانایی شما در ارتباط با فرزندتان باشد. پس مشکلات روانی را جدی بگیرید و برای درمان آن اقدام کنید. مشاوره افسردگی بسيار حياتي است و توجه داشته باشيد كه هزینه‌های روان درمانی بسیار ناچیزتر از هزینه‌های تحمیلی ثانویه خواهد بود.

·        عزت نفس و احساس هدف یا معنای زندگی : مهم‌ترین علت خودکشی بی انگیزگی است. پس صحبت‌های عزیزانتان درباره آینده و ناامیدی را  جدی بگیرید. علل بی انگیزگی آن ها را کشف کرده و از متخصص برای راهنمایی کمک بگیرید. داشتن یک شغل مناسب، انجام فعالیت‌های هنری و ورزشی،  انگیزه‌های تحصیلی می‌تواند به فرد انگيزه كافي برای ادامه زندگی  را بدهد. درمان‌های شناختی نیز به فرد برای اصلاح تفکر نسبت به زندگی و تغییر نگرش‌های منفی كمك شاياني مي كند.

تصوير2- عوامل مؤثر در پيشگيري ازخودكشي

·        ارتباط با افراد ، خانواده ، جامعه و نهادهای اجتماعی

·        مهارتهای زندگی( از جمله مهارتهای حل مسئله و مهارتهای مقابله ای ، توانایی سازگاری با تغییر) : آموزش مهارت هاي زندگي يكي از مهم ترين عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي است.  بايستي  به همه افراد خصوصا کسانی که زمینه انجام خودکشی ، مهارت توانایی سازگاری  با تغييرات توسط روانشناس و متخصص آموزش داده شود.  فرد باید بداند نسبت به شرایط سخت چگونه رفتار کند و چگونه نسبت به بحران‌ها واکنش نشان دهد. خودکشی در مقابل تمام شدن یک رابطه عاطفی سطحی و کوتاه مدت و یا خودکشی بخاطر مشروط شدن در دانشگاه قطعا راه حل مناسبی نیست. مهارت‌های حل مسئله به افراد کمک می‌کند تا در زمان‌های بحرانی با دید بهتری به موضوع نگاه کنند.

·        كاهش شيوع كارهايي كه منجر به افكار خودكشي مي شود.

·        كاهش دسترسي به سلاح هاي گرم يا سموم

·        محدود كردن دسترسي به پل ها و سكوهاي مترو

·        تلاش در افزايش ارتباط اجتماعي به ويژه در مردان مسن

·        توسعه اقتصادي

·        مهارت در حل مسئله ، حل تعارض و روشهای غیر خشونت آمیز برای حل اختلافات :  مراکز مشاوره روانشناسی مهارت و هنر زندگی با بهره‌مندی از متخصصان و مشاوران  مجرب در این زمینه به شما کمک می‌کنند تا به ریشه‌یابی مشکلات و حل سازگار‌ی آن‌ها در خود و یا اعضای خانودتان بپردازید.

·        تماس رايگان و محرمانه با مركز ملي پيشگيري از خودكشي

·            تقويت اعتقادات فرهنگی و مذهبی که خودکشی را كمرنگ  می کند و از غرایز محافظت از جان خود حمایت می کند.  مي توان اين شيوه را از مهم ترين و مؤثرترين عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي  دانست كه معمولا افراد با فكر اينكه با خودكشي و خاتمه زندگي دنيايي خود براي هميشه راحت مي شوند دست به خودكشي مي زنند در حالي كه اگر بدانند با اين انتخاب عذاب آخروي و هميشگي را براي خود مي خرند هيچ وقت دست به خودكشي نمي زدند. در مذاهب گوناگون خودكشي مذموم است. در اسلام نيز راهكارهايي براي پيشگيري از خودكشي ارائه شده كه ر اين نوشتار مجال تفصيل آن نيست فقط بدانيد از جمله توصيه هاي اسلام اميدواري به رحمت خدا و اينكه در آياتي گوناگوني تصريح شده كه دنيا به اين حالت نمي ماند و دنيا محل گذر است و در جايي ديگر دين را به عنوان سكون و آرامش معرفي مي كند كه باعث ايمني افراد از آسيب هاي رواني مي شود.

·            آزمايش خون:  آزمايش خون نيز مي تواند از  عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي بشمار رود. گاهي با يك آزمايش خون ساده مي توان به شناسايي افرادي كه در آستانه خودكشي هستند پرداخت و اقدام شايسته در اين زمينه را به كار بست. شناسایی تغییراتی که در یک ژن بخصوص به نام SKA2 رخ می‌دهد، می‌تواند به پیش‌بینی احتمال اقدام به خودکشی در یک فرد کمک کند. تغییراتی که در این ژن رخ می‌دهد با استفاده از یک آزمایش خون ساده قابل شناسایی است. ژن SKA2 در افرادی که در آستانه خودکشی هستند، به‌درستی فعالیت نمی‌کند. این ژن مسئول کنترل هورمون کورتیزول است. ترشح هورمون کورتیزول (هورمون استرس)، در جریان واکنش بدن به استرس بسیار افزایش می‌یابد. ژن SKA2 که در بخش فوقانی کورتکس مغز وجود دارد به پیشگیری از افکار منفی کمک می‌رساند و رفتارهای تکانشی را نیز کنترل می‌کند. اگر تغییری در این ژن رخ دهد، بدن نمی‌تواند میزان ترشح کورتیزول را کنترل کند. پیش از این مشخص شده بود در خون افرادی که دست به خودکشی زده‌اند، مقدار زیادی کورتیزول وجود دارد. این آزمایش کمک می‌کند پیش از آن که دیر شود برای نجات جان فرد اقدام کنند.

تصوير3- عوامل مؤثر در پيشگيري ازخودكشي

·           شناسايي افرادي كه به فكر خودكشي هستند.

يكي ديگر از  عوامل مؤثر در پيشگيري از خودكشي شناسايي افرادي است كه به فكر خودكشي هستند . مشاهده برخي رفتارها مي تواند نشانه هايي از افسردگي و فكر افراد به خودكشي باشد كه در صورت شناسايي آنها مي توان آن ها را به يك روان شناس خوب  معرفي كرد تا با روش هاي مناسب از جمله رفتار شناختي به درمان او بپردازد و خطر خودكشي را كاهش داد از جمله اين  رفتارها  مي توان به موارد زير اشاره كرد:

·        صحبت کردن در مورد اینکه می خواهند بمیرند یا می خواهند خودشان را بکشند.

·        صحبت در مورد احساس پوچی ، ناامیدی یا نداشتن دلیلی برای زندگی

·        برنامه ریزی یا جستجوی راهی برای کشتن خود ، مانند جستجوی روش های کشنده در اینترنت ، ذخیره انباشت قرص یا خرید اسلحه

·        صحبت کردن در مورد گناه بزرگ یا شرم

·        صحبت در مورد احساس به دام افتادن یا احساس اینکه هیچ راه حلی وجود ندارد

·        احساس درد غیر قابل تحمل (درد عاطفی یا درد جسمی)

·        صحبت کردن در مورد بار بودن برای دیگران

·        بیشتر اوقات از الکل یا مواد مخدر استفاده  مي كند.

·        مضطرب یا آشفته عمل می کند.

·        فرار از حضور در جمع خانواده و دوستان

·        تغییر عادات غذایی و یا خوابیدن

·        نشان دادن خشم یا صحبت در مورد انتقام جویی

·        پذیرش خطرهای بزرگی که می تواند منجر به مرگ شود  مانند رانندگی بسیار سریع

·        غالبا در مورد مرگ صحبت مي کند یا فکر مي كند

·        نمایش تغییرات شدید خلقی ، ناگهانی از حالت بسیار ناراحت کننده به بسیار آرام یا شاد تغییر می کند

·        بخشش دارایی های مهم

·        خداحافظی با دوستان و خانواده

·        نظم بخشیدن امور ، وصیت نامه

 اگر این علائم هشدار دهنده مربوط به شما یا شخصی است که می شناسید ممكن است نشانه هاي از فكر خودكشي باشد در اسرع وقت به  او کمک بگیرید ، به خصوص اگر این رفتار جدید باشد یا اخیراً افزایش یافته باشد.

همه اين تلاش ها بايستي هم در زمينه روان شناختي، رفتار شناختي و هم دارويي  در كنار آگاهي عمومي و ارتقاء سطح  بهداشت عمومي انجام شود. به عنوان نمونه  افزايش حمايت هاي اجتماعي و عاطفي و كاهش كارهايي كه خطر خودكشي را بوجود مي آورند مثل عدم توانايي در برآوردن نيازهاي اقتصادي.

نگارنده: غنيه اسفندياري راد